مراقبت از اندام گچ گیری شده

اسامی گچ و آتل برگردان دو کلمه Cast و Splint هستند.
هدف اصلی استفاده از گچ یا آتل حمایت از استخوان آسیب دیده، مفصل صدمه دیده و دیگر بافتهای اندام است. آنها درد و تورم اندام را کاهش داده و موجب کم شدن اسپاسم عضلات میشوند. بیشترین مورد استفاده گچ و آتل در درمان پیچ خوردگی مفاصل و بیحرکت کردن شکستگی ها است.
آتل یا اسپلینت در واقع یک گچ نصفه است، بنابراین در اندامی که احتمال دارد تورم پیدا کند یا تورم آن بیشتر شود از آن استفاده میشود.

هم آتل و هم گچ باید طول کافی را داشته باشند. این طول باید به اندازه ای باشد که بتواند یک مفصل در بالای محل شکستگی و یک مفصل در پایین محل شکستگی را بیحرکت نگه دارد.
گاهی اوقات در روزهای اول بعد از شکستگی، چون اندام متورم است برای بیحرکت کردن محل شکستگی از آتل استفاده میشود و بعد از چند روز که تورم اندام کاهش پیدا کرد آتل با یک Cast تعویض میشود. گاهی اوقات بعد از گچ گیری و با گذشت چند روز تا چند هفته به علت کاهش بیشتر تورم اندام، ممکن است گچ شل شود. در این حال بهتر است گچ باز شده و گچ دیگری که فیت اندام است تهیه شود. در بعضی مواقع بعد از اینکه شکستگی جوش خورد گچ باز شده و بجای آن از یک آتل استفاده میشود تا بیمار بتواند در طول روز چند بار آن را درآورده و حرکاتی را برای اندام انجام داده و دوباره آنرا ببندد.

جلوگیری از تورم اندام بدنبال گچ گیری پا

گاهی اوقات در ۳-۲ روز اول بعد از گچ گیری ممکن است تورم اندام بیشتر شده و بیمار احساس کند گچ سفت شده و به اندامش فشار وارد میکند. برای ممانعت از این وضعیت باید به نکات زیر توجه کرد :

•  باید در چند روز اول بعد از گچ گیری دراز کشیده و یک یا چند بالشت زیر اندام طوری قرار داد که ساق یا ساعد بالاتر از سطح قلب بیمار قرار بگیرد. با این کار خون و مایعات از اندام به طرف قلب بازگشت کرده و تورم کم میشود. در صورت ایجاد تورم هم میتوان با این اقدام تورم را کم کرد.

•  انگشتان دست یا پای شکسته شده را مکرراً حرکت بدهید.

•  مقداری یخ خرد شده را در یک کیسه پلاستیکی خشک قرار داده و آنرا در روی گچ یا آتل در محل ضایعه دیده قرار دهید.

بروز علائم خطرناک بعد از گچ گیری اندام

در صورت بروز علائم زیر باید به پزشک معالج خود مراجعه کنید

• افزایش درد یا تورم اندام و احساس سفت شدن گچ یا آتل

• احساس بیحسی یا سوزن سوزن شدن در دست یا پا به علت فشار گچ یا آتل

• احساس سوزش در پوست زیر گچ

• تورم دست یا پا که در پایینتر از محل گچ یا آتل قرار دارد

• از دست دادن توانایی حرکت انگشتان دست یا پا

این علائم میتوانند نشانه فشار بیش از حد گچ بر روی اندام باشند. این فشار اگر از حدی بیشتر شود بسیار خطرناک بوده و میتواند مانع خونرسانی به اندام و سیاه شدن آن شود. در این موارد پزشک معالج گچ را در تمام طولش از سطح تا روی پوست، برش داده و لبه های برش را از هم باز میکند. بدین ترتیب گچ گشادتر میشود. گاهی مواقع لازم است تا گچ بطور کامل باز شود

با انجام یک آزمایش ساده میتوان مشخص کرد که آیا گچ بیش از اندازه سفت بوده و به عروق اندام فشار وارد میکند یا خیر. برای اینکار با انگشت شست و سبابه دست سالم، ناخن یکی از انگشتان اندامی را که در گچ است فشار میدهیم تا رنگ آن از صورتی به سفید تغییر یابد. با رها کردن ناخن باید رنگ آن مجددا و به سرعت از سفید به صورتی برگردد. در صورتی که این بازگشت رنگ به کندی صورت گیرد نشانه اختلال عروقی اندام است. میتوان این بازگشت رنگ ناخن را در دو اندام مقایسه کرد تا بهتر به اختلال احتمالی آن پی برد.

برش دادن فقط قسمتی از گچ کافی نیست. همچنین برش دادن گچ ولی باقی ماندن ویبریل یا پانسمان روی پوست و زیر گچ هم درست نیست و ممکن است موجب باقی ماندن فشار بر روی اندام شود. گاهی اوقات پانسمانی که روی زخم بیمار گذاشته میشود اگر دور تا دور اندام باشد میتواند با خون ناشی از خونریزی از زخم آغشته شده و پس از خشک شدن، سفت شده و مثل گچ دور اندام را گرفته و اندام را تحت فشار قرار دهد. در این موارد پانسمان هم مانند گچ عمل کرده و میتواند خطرناک باشد.

از دیگر عوارض گچ و آتل فشار موضعی آن به بعضی قسمت های برجسته تر پوست است. بطور مثال هم گچ و هم آتل اندام تحتانی میتواند به قوزک ها و یا به پوست سر استخوان فیبولا فشار آورد. چون پوست این قسمت ها مستقیما بر روی استخوان قرار داشته و برجسته تر هم هست فشار بر آنها میتواند موجب کاهش جریان خون موضعی در این نواحی شود. این کاهش جریان خون در ابتدا موجب قرمزی و احساس سوزش موضعی میشود و بعد از مدتی درد ایجاد شده و بعد از آن پوست میمیرد و سیاه میشود. بنابراین هرگونه احساس سوزش یا درد در زیر گچ یا آتل باید به اطلاع پزشک رسانده شود.

مشکل دیگر گچ و آتل اینست که بروز عفونت در زیر آنها قابل ردیابی نیست. ایجاد هر گونه عفونت در زیر گچ یا آتل بخصوص در پوست، موجب بروز درد و سوزش میشود. پس احساس درد و سوزش باید هشداری باشد که در صورت ایجاد بیمار به پزشک مراجعه کند. وارد کردن اجسام خارجی به زیر گچ و آتل برای خاراندن پوست موجب افزایش احتمال بروز زخم و عفونت آن میشود.

منبع : ایران ارتوپد

دکتر علی فرخانی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی
آدرس : اصفهان، خیابان شمس آبادی، چهارراه قصر، روبروی بانک ملت، مجتمع پزشکی قصر، طبقه زیرزمین