یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی که بسیاری از افراد جامعه با آن دست به گریبانند، درد کمر است. گسترش روزافزون فناوری، تغییر شیوه زندگی، کم تحرکی، نشستن و ایستادن در وضعیت‌های نامناسب و…باعث ضعف ماهیچه‌های بدن به ویژه نواحی اطراف ستون فقرات شده و می‌تواند اثرات جانبی زیادی برسلامت جسمی و روان افراد بگذارد.

گرچه این عارضه ممکن است درهرسنی اتفاق بیفتد، اما بیشتردر افراد بالای ۴۵ سال دیده می‌شود. بسیاری از اوقات یک حرکت اشتباه و ناگهانی باعث التهاب کمر شده و درد آن زندگی ما را مختل می‌کند. اسپاسم عضلات، دیسک کمر،تنگی کانال ستون مهره کمری و…ازجمله بیماری‌های شایع در ناحیه کمر است.

دکتر«کاظم عباسیون»، جراح و متخصص مغز و اعصاب و عضو هیأت مدیره جامعه جراحان مغز و اعصاب ایران از درد کمر و راه‌های پیشگیری آن می‌گوید.

این روزها کمر درد بیشتر در جامعه شایع شده، دلیل آن چیست؟

شیوع کمردرد به این علت است که افراد به دنبال این نیستند که ورزش کنند، برای حفظ عضلات اطراف ستون فقرات، (عضلاتی هستند که باعث تحرک ستون فقرات در جهات مختلف جلو، عقب، طرفین و… می‌شوند)، این عضلات را باید تقویت کرد. ورزش‌هایی که معمولاً این عضلات را تقویت می‌کند، شنا، راهپیمایی در سطح صاف و دوچرخه ثابت هستند. این ورزش‌ها کمک می‌کنند عضلات بازسازی شده و قوی ‌بمانند. در نتیجه تحرک زیاد، بار و فشاری که روی کمر می‌آید، دردی ایجاد نمی‌کند.

چه گروه‌هایی به لحاظ شغلی و سنی بیشتر دچار کمردرد می‌شوند؟

معمولاً کمردرد را در دهه‌های اول و دوم زندگی کمتر مشاهده می‌کنیم، برای این که بچه‌ها در دهه اول و دوم زندگی روپا هستند و دائم فعالیت ورزشی می‌کنند. این باعث می‌‌شود عضلات خوب ساخته شود، کسانی که در دهه‌های اول و دوم زندگی درد کمر دارند باید متوجه باشند که وجود نقایص تشکیلاتی استخوان‌های کمر و لغزندگی مهره‌ها روی هم موجب این کمر درد شده است. بنابراین توصیه می‌کنم جوان‌هایی که در دهه اول و دوم زندگی از کمردرد شکایت دارند بهتر است قبل از این‌که بخواهند هزینه‌های زیادی کنند، یک عکس دینامیک ساده در حال خم شدن به جلو و به عقب بگیرند تا ببینند این مهره‌ها روی همدیگر لغزندگی دارد یا نه. دردهه‌های بالاتر معمولاً مشکلات دیسکی زیاد اتفاق می‌افتد، به این معنی که ممکن است هنگام جا به جا کردن یک جسم سنگین در اثر فشار زیادی که به ستون فقرات وارد می‌آید یکی از دیسک‌ها پاره شود و یک تکه از آن داخل کانال برود و باعث ایجاد دردکمر شود.

وقتی این درد ایجاد شود اگر زیر ریشه عصب رفته باشد، درد کمر همراه با دردی می‌شود که از ناحیه سرین پشت، ران، پشت ساق و روی پا و بغل و… است، بسته به این دارد کدام ریشه عصب تحت فشار قرار گرفته که به این درد، درد سیاتیک می‌گویند . اگر درد سیاتیکی ایجاد شد باید بیمار بررسی شود، که اولین مرحله معاینه به‌وسیله پزشک است تا تشخیص دهد که ضایعات دیگر مانند ضایعات عروقی و… باعث بروز این دردها نشده باشد. پزشک وقتی معاینه را انجام داد و مطمئن شد که علائم، علائم سیاتیکی است، بیمار به چند روز استراحت نیاز دارد. استراحت هم باید طوری باشد که فرد فعالیت فیزیکی نداشته و بیشتر در رختخواب باشد، همین رختخواب‌های معمولی برای استراحت کافی است، اگر با داروهای ضد درد بهتر نشد، آن وقت دیسک باید بررسی شود درآن صورت ام.آر.آی یا سی تی اسکن‌های مخصوص انجام می‌دهند تا محل در رفتگی و وسعت دیسک را روشن کند. کسانی که مشکل دیسک کمر دارند، به هیچ عنوان نباید روی تردمیل بروند، چون وقتی روی تردمیل بروند، دیسک‌ را می‌کوبد و مشکل آنها را تشدید می‌کند. حتی آنها از وزنه هم نباید استفاده کنند، تنها می‌توانند به‌صورت خوابیده روی میز بدنسازی از وزنه‌هایی مثل‌ هالتر برای تقویت عضلات بالاتنه استفاده کنند.

امامسأله‌ای که می‌ماند، این است، سن افراد در دهه‌های شش و هفت زندگی مقدمه‌ای برای شروع آرتروز است، آرتروز صدمات تحلیل رونده‌ای است که به دیسک وارد شده و عکس‌العمل‌های استخوانی مهره بالایی و پایینی رشد استخوانی و دیسکی به‌وجود می‌آورند که باز خود این می‌تواند به داخل کانال فشار بیاورد.

اگر در چند سطح باشد ممکن است کانال را تنگ کند، این تنگی کانال در دهه‌های بالا مشکلاتی به‌وجود می‌آورد. در آن صورت است تنگی کانال را باید جراحی کرد.

آیا اشخاصی که تنگی کانال نخاعی درستون مهره کمری دارند حتماً باید جراحی شوند یا روش‌هایی وجود دارد که بدون نیاز به جراحی درمان شود؟

بدون شک درمان‌های دارویی وجود دارد، درمان‌هایی که بیماری پیشرفت نکند، ورزش‌هایی مثل شنا که قبلاً اشاره شد ممانعتی ندارد، بیمار اگر شنا کند و عضلات کمر خود را تقویت کند از فرسایشی که روی دیسک‌ها در اثر راه رفتن طولانی ممکن است به‌وجود آید، جلوگیری می‌کند.

از سوی دیگر،آنهایی که تنگی کانال نخاعی درستون مهره کمری دارند، نباید کوهنوردی کنند. اگر کوهنوردی هم می‌کنند، زمان بالا رفتن مشکلی ندارد ولی هنگامی که می‌خواهند پائین بیایند با‌ید با بالابر‌هایی که وجود دارد پایین بیایند، تأکید می‌کنم، اگر بالابر نباشد می‌توانند به همان مدت زمانی که از کوه بالا رفته اند پایین بیایند. به عبارتی یواش آرام آرام بیایند تا فشار به کمرشان نیاید.

بیماری که کمردرد دارد برای تشخیص آن باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند یا ارتوپد؟

اصولاً عمل جراحی‌ دیسک کمر در اختیار جراحان مغز و اعصاب است، ولی در بعضی از کشورهای مترقی جراحان استخوان یا جراحان ارتوپد دیسک را هم جراحی می‌کنند. به‌همین دلیل اگر دقت کرده باشید همکاران ما که جراح مغز و اعصاب هستند در تابلوی آنها می‌نویسند «جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات» این بخشی از تخصص شان است، ولی همکاران ارتوپد هم این توانایی را دارند که این عمل را انجام دهند. در مواردی هم که مشکوک می‌شوند که مریض ممکن است لغزندگی داشته باشد باید در حین عمل جراحی تصمیم ‌گرفت که مهره‌ها را جوش بدهند یا نه، در آن صورت بهتر است این تیم آماده باشد.

تنگی کانال نخاعی درستون مهره کمری چه زمانی باید جراحی شود؟

اگر علائم عصبی پیش رونده در پاها پیدا شود بخصوص ضعف عضلات پا. حال اگر شست پا ضعیف شده باشد اشکالی ندارد، ما می‌گوییم آنهایی که تنگی کانال درستون مهره کمری دارند منتظرند ببینند چه بلایی سرشان می‌آید. به محض این که نقص حرکتی در اندام‌های پایین پایشان پیدا شود باید جراحی شوند.

دررفتگی دیسک کمر چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟

کمر پنج مهره دارد، مهره‌های یک تا پنج و بعد دنبالچه ‌است که به آن خاجی می‌گویند. دیسک‌های یک و دو یعنی مهره یک و دو، صفحه غضروفی هستند که قابل ارتجاع و تغییر بوده و محتوای آنها جابه‌جا می‌شود. این دیسک‌ها به صورت عدسی بین دو مهره قرار گرفته‌اند و ارتفاع خاصی دارند. در اندازه‌های بالا شانس این که در بروند خیلی کم است، بیشتر دررفتگی‌ها در مهره‌های پایین، بین مهره چهار و پنج و یک قرار می‌گیرد.

چه عاملی باعث دررفتگی دیسک کمر می‌شود؟

سن که بالا می‌رود، دیسک هم مثل نقاط دیگر بدن تغییرات تحلیل رونده «مسن شدن» پیدا می‌کند که به آن «دژنر تیو» می‌گویند. دیسکی که دژنره می‌شود ممکن است در اثر فشار یک چیز سنگین، خم و راست زیاد یا تصادف ناگهانی پاره شود، این پارگی، ممکن است به طرف پشت شکم در برود و یک درد نامشخص بوجود ‌آورد که به مرور زمان خوب می‌شود. وقتی دیسک پاره می‌شود آن موقع مهم است که به کانال مهره بیاید، حال اگر «تکه» بزرگی در برود ممکن است تمام رشته‌های عصبی (شاخه‌های دم اسبی) و هرچه عصب آنجا هست تحت فشار قرار بگیرند. درنتیجه ‌دو پا ممکن است حالت فلج پیدا کند و یا ممکن است اختلال، مثانه مریض را از نظر کنترل به هم بزند، چون آنها هم به‌وسیله همین عصب‌ها کنترل می‌شود ولی این خیلی نادر است. اگر چنین اتفاقی بیفتد باید در اسرع وقت این دیسک را درآورد و فشار را از روی آن برداشت.

دیسک کمر چه روش‌های درمانی دارد؟

در وهله اول، کلینیکی است. پزشک، مریض را معاینه می‌کند اگر بیمار نقص عصبی نداشته باشد و حرکات پا، حس و رفلکس خوب باشد عجله ای در انجام عمل جراحی نیست، می‌توان مریض را استراحت داد. وقتی که دیسک درمی‌رود و یک تکه آن به کانال می‌رود، نسوج نرمی که اطراف آن کیسه نخاعی هستند ملتهب شده و فشار ایجاد می‌کنند. در این زمان از داروهایی مثل «ژلوفن» استفاده می‌شود که هم ‌خاصیت ضددرد و هم ضد التهابی دارد، بعد اگر درد از بین رفت باید مریض ازطریق فیزیوتراپی باز‌سازی شود که بهترین آن ورزش شناست، البته کارهایی که فیزیوتراپ‌ها می‌کنند برای این است که بهبودی سریع‌تر انجام شود.

فتق دیسک چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟

فتق یعنی بیرون زدن یک جسمی از یک سوراخ یا جایی، بنابراین فتق دیسک هم همین است، جایی که نباید باشد، فشار آن به داخل کانال می‌آید و برجسته می‌شود، یک موقع «تکه‌ای» از دیسک به علت فشار زیاد کنده می‌شود و این تکه که آزاد است به کانال می‌آید و به آن «اکس ترودد» می‌گویند. اینها جراحی شان باید سریعتر از کسی که یک برجستگی دیسک یا فتق دیسک به طرف کانال پیدا کرده انجام شود.

چه موقع بیمار نیاز به جراحی دارد؟

اگر دیسک فقط درد داشته باشد، ابتدا باید درمان طبی شود. اگر درد کمر و درد سیاتیکی دارد ولی نقص عصب به‌وجود نیاورده، باز هم باید درمان طبی شود. درمان طبی هم شامل استراحت، داروی ضد التهاب، ضد درد و صبر است. ممکن است فرد یک هفته بخوابد و ببیند ۸۰ درصد دردش از بین رفته، بعد از آن باید احتیاط کند که خم نشود و وسیله سنگین بلند نکند تا درد دوباره تشدید نشود. سپس با ورزشی مثل شنا بتوانند عضلات را تقویت کنند تا ستون فقرات را محکم نگه دارد.

اما زمانی که دررفتگی دیسک کمر باعث شد که در اندام‌های تحتانی، گزگز و کرختی، بعد بی‌حسی ایجاد شد و قدرت عضله کاهش پیدا کرد، سریعاً باید تحت عمل جراحی قرار گیرد و تکه دیسک را دربیاورند. خوشبختانه سلول‌های دیسکی که باقی می‌مانند قدرت بازساخت دارند، در نتیجه اگر دیسک تخلیه شود و مقداری سلول باقی بماند، مقداری از دیسک را باز‌سازی می‌کند ولی هیچ وقت، ارتفاع این دیسک با ارتفاع دیسک‌های بالا و پایین، یکی نخواهد بود و کمتر می‌شود.

عمل جراحی دیسک چه زمانی باز و چه موقع بسته انجام می‌شود؟

ما یک سری دیسک‌ داریم که اینها به دلیل تحلیل رفتگی درد کمر ایجاد می‌کنند، این دیسک‌ها را که در آن نسوج تحلیل رفته و تخریب شده می‌توان با لیزر تبخیر کرد. در خیلی از موارد این مؤثر است، ولی این که می‌گویند دیسک را با استفاده از لیزر درمی‌آورند، این دروغ گفتن به جامعه است.

آیا نوع دیسک کمر، تنگی کانال درستون مهره کمری و کمردردها در خانم‌ها و آقایان متفاوت‌ است؟

در خود دیسک نه، خانم‌ها حسن‌شان این است که وقت زیادتری دارند تا به ورزش بپردازند. اگر ورزش‌هایی مثل شنا، راهپیمایی در سطح صاف، دوچرخه ثابت و حتی نرمش‌ و… برای عضلات کمر آگاهانه انجام شود، باعث تقویت عضلات کمر شده در نتیجه شانس دررفتگی دیسک در خانم‌ها کمتر خواهد شد.

از نظر تنگی کانال هم مردها به علت کار فیزیکی سنگینی که انجام می‌دهند احتمال بیشتری برای ابتلا به آرتروز کمر دارند.

آیا ژنتیک هم در دیسک کمر و یا کمردردهای عمومی نقش دارد؟

بدون تأثیر نیست. این را به تجربه می‌گویم. هنوز به طور علمی‌مشخص نشده که بگویند ژنتیک اثر دارد ولی ما به تجربه مشاهده کردیم. مریضی که برای نخستین بار به من مراجعه می‌کند وقتی از او می‌پرسم که آیا در فامیل شما کسی دیسک کمر دارد، تأیید می‌کند. مثلاً پدر، برادر و… آنها هم دیسک دارند.

برخی بیماران وقتی به پزشک مراجعه می‌کنند، می‌گویند اسپاسم عضلانی داریم، اسپاسم عضلانی چگونه پیش می‌آید؟

اسپاسم عضلانی زمانی به وجود می‌آید که مریض یک حرکت ناگهانی در کمر انجام داده باشد، مثلاً فرد تصادف کرده یا یک جسم سنگین را برداشته باشد، شیء سنگین را که بلند کرده عضلات اطراف ستون فقرات، آزرده شده است. این آزردگی به صورت اسپاسم است که اگر یک طرفه باشد حالت کجی هم در ستون فقرات موقتاً به وجود می‌آورد. بنابراین، فرد وقتی اسپاسم می‌شود ستون فقرات یک حالت قوس طبیعی برای جبران کردن آن به خودش می‌گیرد.

زیادی وزن، چقدر در دیسک کمر نقش دارد؟

بدون شک، در بروز و پیشرفت علائم آرتروز کمر بدون تأثیر نیست.

ماساژ درمانی و طب سوزنی چقدر درکاهش دردکمر نقش دارد؟

طب سوزنی یک جنبه روانی دارد و دیسک و کمر درد هم یک جنبه روانی دیگر. خیلی ساده است. من می‌توانم بگویم کمرم درد می‌کند و از یک سری فعالیت‌ها معذور شوم، نمی‌توانی ثابت کنی که من کمردرد دارم یا نه. بنابراین اگر مریض فکر می‌کند که با طب سوزنی بهتر می‌شود برود انجام دهد. ما با طب امروز نمی‌توانیم به او قول بدهیم هر کمردردی را بهبود می‌بخشیم، ما تعداد زیادی‌ را با این امکانات درمانی، دارویی، جراحی و… می‌توانیم تسکین دهیم، ولی عده‌ای می‌مانند که درد دارند. اگر این فرد فکر می‌کند طب سوزنی در او اثر دارد، برود انجام دهد. از نظر روحی روانی به او کمک می‌کند و هیچ بحثی در آن نیست.

ماساژ درمانی هم در واقع همان فیزیوتراپی است، ماهیچه‌ای که به اسپاسم رفته، روی آن کار می‌شود و اسپاسم از بین می‌رود. بقیه فیزیوتراپی این است که به فرد ورزش‌هایی بدهند که عضلات قوی شوند، ولی در مورد اسپاسم بدون شک نقش دارد.

برای پیشگیری از کمردرد شما چه راهکاری را توصیه می‌کنید؟

افراد در هر سنی که هستند برای این‌که استرس زیادی به کمر وارد نشود، به صورت خمیده جسم سنگین بلند نکنند، شیء را بغل کرده و با پا بلند شوند و از عضلات قوی پا استفاده کنند.

برای افراد مسن هم راهپیمایی در سطح صاف و شنا را توصیه می‌کنم، البته نه این‌که برای آب درمانی بروند و فقط درجکوزی بنشیند. اگر شنا بلد نیستند ازکسانی که آنجا هستند، بخواهند به آنها شنا یاد دهند تا عضلاتشان را تقویت کنند.

هشدارهای کمردرد چیست؟

به نظر من، کسانی که کمردردهای کوچک دارند باید یک بررسی از ستون فقرات داشته باشند که شامل گرفتن یک عکس ساده است بعد اگر لازم شد‌ ام آر آی. مریض که به مطب من می‌آید، می‌بینم در یک سال سه بار ام آر آی انجام داده است. ام آر آی درمان نیست، ام آرآی تشخیص است. حتی اگر مریض دیسک داشته باشد، ام آرآی یک بار لازم است آنهم با توصیه پزشک که دقیقاً بنویسد مریض چه نوع بیماری‌ای دارد.

منبع : asriran.com